Sunday 21 July 2019


Ka pu leh a radio kha
C. Lalmuankima 
Slough, United Kingdom 

Vawiin ni 21 July 2019 ka pu (Vawmliankapa, aka Pavawma) thih cham vawi 17-na a lo herchhuak leh hian rilruah ngaihtuahna thil tam tak a lo awm a, hun kal tawha ka pu nena kan thiltih mitthlaah a rawn lang a, mitthlaah ka pu hmel fiah takin a rawn lang bawk a, lung a leng duh hle mai. Engpawhnisela a lungleng zawngin kan kalpui dawn lo va, ka pu hringchan lai hlimthla thenkhat keimah ngeiin ka tawnhriat ka han ziak chhuak ve mai dawn a ni.

Ka pa nu leh pate hi ka pian ve hmaa boral an nih avangin an thlalaka an hmel hmang tih loh chu han ngaihruat thiam viau ngaihna ka hre lo va, thingtlang mi na na na chu hna an thawk nasain an hring chan chhung a tawi hle mai a, ka pu (ka pa pa) phei chu ka pain Middle Sikul a kai laiin thingtlang Zimpui khuaah a boralsan nghe nghe a, ka pa hian a pa ruang pawh thlah lovin Tahanah a patea fate inah khawhar takin hun a hmang a, vawiin thlengin a tan chuan mumang ang ruai a ni a tih theih awm e. A, kha lam chu kan sawi tum ber a ni lo va, duh tawk rih mai ila....

Ka pa lam atanga ka pi leh pute kan hmu ve hman lo erawh a pawi ka ti hle a, amaherawhchu ka nu lam atanga ka pi leh pute ka hmu hman erawh vannei ka intihle thung. Chuvangin ka nu nu leh pate hi keini unauza tan chuan kan pi leh pu neih chhun an ni tawp mai a, kan tan hian an hluin an pawimawh lehzual a ni. Mi tam tak mahni pianna nu leh pate, pi leh pute hmu hman lo tam tak ka hmuh hian ka nu lam atanga ka pi leh pute ka hmu hman erawh vannei ka intihle a ni. Pi leh pute hi naupan lai engmah ngaihtuah vak loh lai chuan an hlutna leh pawimawhna hi kan ngaihtuah pha lo va, an awm tawh loh hnua rilru a lo puitlin ve deuh hnu hian Chhungkuaah an lo hluin an lo pawimawh hle a nih hi tih ngaihtuahnaah a lo awm a. Pi leh pute hlutna leh pawimawhna kan hriat ve chinah meuh chuan an hlimthla leh sulhnu bak hmuh tur a lo awm leh tawh si lo va, hun kal tawh han koh kira an bula a tam thei ang bera awm kha kan chak ngawih ngawih ta thin a ni. Mahse chung khuanu remruatnaah kan tel ve si lo va, awm lo ngena tap tap rual kan ni tawh bawk lo nen, a hun tak zelah kan tana tha turin ro min relsak a ni tihah hian lungawi tum ta mai ila rilru a hahdam ber e.

Kan unau zingah chuan naupan laia pi leh pute bula khawsa tam ber ka ni a, vawiin thlengin ka la inchhir lo a ni. Ka pi leh pute hi an fin, an fel, an thiam viauna sawi tur ka nei lo, mahse naupan laia an bula ka lo khawsa tam hrim hrim kha vannei ka inti tak zet. Nupa na na na chu a changin inhauh, inhnial chang an nei ve thin ngei a, chung an inhauh/inhnial rite pawh chu ka bengah hian ri mawi ri ang maiin an tawngkam kha a la cham reng a, vawiin thlengin ka ri hriatna atang hian a la chhuak lo a ni.

Ka pu khan football khelh a thiam em em mai a, sipai a tan chhung zawngin ramchhung hmun hrang hrangah inkhelin an zin thin a, trophy te pawh an la nual a, an battalion pawhin sports lamah an chhawr tangkai hle a ni. Sipai atanga pension a lak hnuin Satawm Veng (Khatih lai khan 'Khua' tih a ni a, Sanmyo thalai an indan hma a ni) hmingin a vawi khatna atan Khawpuichhip Cup an la a, Satawm Veng Football history-ah chuan a phek pawimawh berte zinga mi a tih theih hial awm e. Football thiam viau e ti lo chuan a tu leh fate football khelh a phurpui viau lo kha tunhnua ka ngaihtuah hian a mak ka ti hle a, mahse amah in a football khelh atanga pum nat a neih vang zawkin a tu leh faten pum nat an rawn vei ve palh ang a tih vangin football khelh a thlawp lo mai zawk a lo ni reng mai.

Ka pu khan radio hi a ngaina em em thin a, a ngaithla chawt reng mai hian ka hria. Zing dar 6 rik hma atangin a radio a on a, zing dar 6 chanchin thar ngaithla hman ngei turin a khum bulah radio a dah thin a, tichuan a changin khumah chanchin thar a ngaithla hmasa thin a, a changin in chhungah emaw varandaah emaw a ngaithla thin. A radio ngaihthlak lak lawh lai chuan ek in (toilet) ah te keng lutin a ngaithla thin a, chu chu ka mit ngei pawhin vawi duai lo ka hmu a ni. Sipai bang (Burma Army pension) a ni a, zing a tho hma thei hle. Burma (Myanmar) ram hun that lai 1951 (?) chho vela sipaia lut a ni a, kum 1965 khan pension lain Satawm Veng (tuna inpuiah hian), Myanmar-ah hian a nupui fanaute nen an inbengbel ta a.

Kum 1962 kuma sipai chakna hmanga General Ne Win-an Kawlram pumpui a lak khan ramchhung inawp dan a lo danglam ta hle a, a hunlaia Southeast Asia ram zinga thang duang ber tih theih hial khawp Burma (Myanmar) ram chu sipai sawrkarna kut hnuaiah a lo tla ta a ni. Chumi atang chuan Burma (Myanmar) ram chu a chho zawnga thang tawh lovin a chhuk zawngin a thang hniam a, hmalam pan aiin hnunglamah a let zawngin a kal ta thung a, kum 1948 January ni 4-a British sawrkar hnuai atanga Independence a hmuh hnu kum 15 dawn democracy ram anga a kal hnuin kum 1962 - 1988 thleng Socialist party in dictatorship-a ram a han hrual khan ka pu pawh sipaia tang zui zel ta lovin kum 1965 ah pension dilin sipai atangin a bang ta a ni. (Kum 1988 sikul naupang rambuaiin rampum a hrut chhuah leh hnu thlengin sipaiin ram an awp a, zirlai tam tak chu mahni sahimna zawngin rampawnah an chhuak a, zirlai thenkhat chu tan inah tangin a then erawh nunna hian chan zui ta te an awm nual a ni).

Ka pu kha sipai bang e ti lo chuan dictatorship hmanga Gen Ne Win-an ram a han awp chu thil tha berah a ngai bik hauh lo. Mipui sawrkarna hmanga ram inawpna tha zawk a lo awm leh beiseitute zing ami a ni a, ramchhungah Pure Democracy a lo awm leh theih ngei a beisei tlat a, a sipai bang thiante nena an ti ti tam ber pawh a ni. Khatih hunlai khan Burma ram chhungah media a zalen lo hle a, chanchinbu a zalen lo hle mai bawk a, zalen taka khawvel politics inlumlet mek an hriat theihna awm chhun chu rampawn atanga radio an rawn broadcast hi a ni tawp mai a ni. Ram zalen lo lutuk chu hmun thenkhatah phei chuan radio ngaihthlak te pawh zu han khap hial a...!

Ka pu khan radio hi a thian tha ber a ni mai lawm ni tih tur khawpin a kawm chawt zel mai a. Zing a thawh phat atangin radio a ngaithla nghal a, chhunah pawh ngaihthlak a thulh chuang lo va, zan a mut dawn thlengin radio a ngaithla thin a ni. A radio ngaihthlak peih lutuk hi ka pi nena an inhnialna tam ber niin ka hria. Ka pi lahin Lal Chhungkaw hla a lo tuipui ve bawk nen, chhun lamah hi chuan tape record play hmasatu nih an inchuh chang te pawh ka hmu fo thin a ni.

Ka puin a radio ngaihthlak tam ber chu Voice Of America (VOA), British Broadcasting Corporation (BBC), leh Radio Free Asia (RFA) te hi an ni. Thu hmasa lama kan sawi tawh ang khan ram inlumlet a, sipai sawrkarna tihtawpa awm a, democracy ram tak tak nih hi a nghakhlel em em thin a, chu chu a radio ngaihthlak chhan ber pawh a ni nge nge a ni. Radio ngaithla tam na na na chu khawvel politics inlumlet leh khawvel thlirnaah pawh an hriatna a lo zau nge nge a, ka pu lak atanga zir tur pawimawh tak kan hmuh theih te zing ami a ni kan ti lo thei lo vang.

Hun inher zelin Burma/Myanmar ram pawh tun dinhmun min hruai thleng a, politics lama nunna hial thapte zarah ram pawhin hmun tam takah zalenna a lo nei thei ta a, tunhmaa Media zalen ngai reng reng lo kha a lo zalen chho zel ta hian kawng tam takah hmasawnna min thlen kan ti lo thei lo vang. Tunah hian a hmingin democracy ram tih a ni a, ministries pawimawh zual sipaiin an la vuan tlat bawk si a, pure democracy neih hun a nghahhlelhawm tawh hle a ni. Tun dinhmun thlenga thil inlumlet chauh pawhin mipuite beiseina min siamsak a nih si chuan Pure Democracy tak tak kan neih hunah phei chuan kan ram hi a va nuam dawn tak em! Tun dinhmun thleng tal hian ka pu khan hmu ve hman se la chuan an thian sipai bangte nen Khan lawm avangin hahipin an lawmzia thu hi an sawi ve ngei ang tih hi ka ring tlat a ni.

Ka pu khan a thih dawn thleng khan radio kha a ngaithla a, damlo bet chhe tak a nih thleng pawhin a radio ngaihthlak a thulh chuang lo. Chuti khawpa radio ngaina a nih avang chuan nge ni ang radio ka hmuh tawh hi chuan ka mitthlaah ka pu hmel a rawn lang nghal a, lunglen a tizual thin a ni.

No comments:

Post a Comment