Friday 12 July 2019


I tawngin i culture (nunphung) humhalh rawh
C. Lalmuankima
Slough, United Kingdom


Tunlai khawvel hmasawnna leh changkannain a thopa zuana min thlawhpui lawp lawp lai hian mahni tawng leh nunphung ngaihthah thak khawpa kan changkansan a nih vaih chuan kan tifuh leh chuang hauh lo vang. Kan khawvel hmasawnna leh changkanna hi chu nang leh keia dan zawh rual lohvin a aia hmasawnna leh changkannaah min la kalpui zel dawn a, chu hmasawnna leh changkannain min hrual mup mup lai chuan mahni hnam tawng leh tihdan phung theihnghilh khawpa hma kan sawna kan changkansan a nih chuan hmasawnna leh changkanna kan kalpui dan a fuh tawk lo a tih theih awm e.

"Culture hloh tawh hnam tan inpumkhatna a awm tak tak thei lo va, nunphung leh ngaihdan hlawm khat a awm theih nan culture vawn nun a ngai a, chutianga culture humhalh theitu pawimawh tak chu tawng (language) a ni." tiin Enid H. Lalrammuani, tuna Pachhunga University College, Department of Mizo-a Assistant Professor thawk mek chuan a sawi a. Kan tih dan leh nunphung humhalhna tha ber mai chu kan tawng hi a ni a tih theih a ni. Mahni tawng ber kan humhalh theih tawh loh chuan thil dang humhalh chu a har tawh khawp ang.


Hnam dang tawng i thiam loh avang khan tuman an hmusit lo vang che. Mahse i pianpui tawng ber i thiam loh khan i hnung lamah miten an nuih tet tet che a ni tih hi hre reng ang che. Hnam dang tawng chu lo thiam nal viau pawh ni mah la, i hnam tawng (I pianpui tawng) ber i thiam loh erawh chuan mite ngaihsan i hlawh ngai lo vang. Mahni hnam culture humhalhna tha ber mai mahni tawng ber kan thiam loh chuan engtin nge nakin lehzela thangtharte hnena kan hlan chhawn tur kan culture hi kan humhalh theih ang?

Zirna leh thiamna leh finna, hmasawnna leh changkannain mihring khawsak nunphung hi a tidanglam thin a, chutianga hmasawnna leh changkannain kan khawsak nunphung chu a tidanglam zel avang chuan kan culture pawh a inher danglam ve zel a ni. Chu culture inher danglam zelah chuan hmanlai pipu nuna thil tam tak kha chhawm nun theih loh thil tam tak a awm a, chu tih rual rual chuan hmanlai pipu nuna thil tha tak tak erawh vawiin khawvela kan hman tangkai em em chhawm nun zel tur kan nei bawk a ni. A pawimawh ber zawk chu kan khawvel hmasawnna leh changkannain min herpui dan mila inherrem thiam ve zel hi culture humhalhna pawimawh tak a ni bawk. Mahni hnam Culture pel thak khawpa tih erawh hnam hmasawnna leh changkanna a ni kan ti thei lo vang.

Tawng pawimawhna lamah khan han let leh zawk ila. Mahni tawng ber humhalh nachang hre lo khawpin hma kan sawn ang a, kan changkang palh ang tih hi ka hlau thin a ni. Thu hmasa lama kan sawi tawh ang khan hnam dang tawng chu a tam thei ang bera thiam a tha e, amaherawhchu mahni tawng ngaihthah thak leh mahni tawng hmuhsitnaa kan hman vaih chuan hnam bovah kan inchhuah mek zel a ni ang. Hnam dang tawng pawh a tam thei ang bera thiam chu a tha lutuk, kan tawng thiama te bulah pawh kan tlatlum nghal thei a ni. Amaherawhchu mahni pianpui tawng thiam lo khawpa hnam dang tawng thiam kan buaipui a nih si chuan hnam dang lakah engtinnge kan tawng leh culture hi kan humhalh theih teh lul ang?

Mithiamte chuan 'Hnam min phuar khawmtu ber chu tawng hi a ni' tiin an lo sawi a, ka pawm zawng tak a ni. Kan tawng ber kan hloh chuan hnam khat hrin ro rovah pawh inpumkhatna a awm mawh hle a, inpawh tawn har tak a ni thin. Kan chhehvela hnam hlawm lian tak tak te laka kan din khawchhuah ve theihna tur awm chhun chu kan hnam tawng leh tihdan phung kan humhalh tlat hian a ni kan din khawchhuah ve theih dawn ni. Sumdawnna leh finna leh thiamnaah a hnam pum huapin kan tluk thei lo mai thei, mahse kan hnam tawng leh tihdan phung kan kan humhalh tlat erawh chuan engtik lai mahin min chimral thei ngai lo vang. Vawiina hnam fing zawk leh ropui zawkte hi an pipu thang atanga an tawng leh tihdan phung an lo humhalh that avanga fing leh ropui an ni tih hi kan hriatreng atan a tha hle ang.

Mahni tawng leh hnam nunphung hmusittute tluka hnam bo an awm chuang lo. Mahni tawng leh hnam hmusittute hi hnam dang lakah pawh an tlatlum ngai lo va, an awmna hmun apianga an hnung lam atanga hmuhsit leh nuih tet tet an hlawh thin a ni. Chuvangin i tawng leh i hnam nunphung i hmuhsit rual rual khan nangmah ngei pawh hmuhsitawmah i insiam tel ve zel a ni tih hi hria ang che. I tawng leh i hnam nunphung i ngaihsana i humhalh tlat chuan nangmah ngei pawh ngaihsan i hlawh tel ve zel a ni.

Tawng kan hloh chiah hian kan hnam pawh hnam bovah kan insiam mek zel tihna a ni. Kan hnam tawng ber kan hloh chuan hnam dang lakah dinchhuah tih kan nei ngai lo vang. Chuvangin kan tawng tluchhe mek tundin hna thawh hi vawiina nang leh keia kutah a awm a, kan hnua thangthar lo kal zel turten min rawn dem mai loh nan kawng lo sialsak hi vawiina nang leh keia mawhphurhna a ni. I tawng a boral rual rualin i hnam pawh a boral tel ve nghal a ni tih hrerengin i tawngin i hnam nunphung humhalh thin ang che.

No comments:

Post a Comment