Friday 1 March 2019


Chhungkua kan bul tanna a fuh thin em?
C.Lalmuankima
Newcastle, United Kingdom

"Chhungkua ber a fuh tawh loh chuan khawvela eng pawl mah hi a fuh tak tak thei tawh lo." tia Rev. Dr. Kenneth Chafin thu sawi hi chuan chhungkaw pawimawhzia leh chhungkua atanga bul tan fuh a pawimawhzia a va tilang chiang tak em! A thu hrimah thil tih dawna bul tanna a fuh loh chuan a hlawhtling mawh khawp mai. Sap thufing pawhin, ‘A bul tan that chu a zatve zo ang kan ni…..’ tia a sawi angin a bul tan that hian a hnu leh lo awm turah pawh hlawhtlinna kawng thui tak min sialsak a ni.
Image result for making a good family
Photo: Google Image
'Chhungkua hi sawrkar tĂȘ ang a ni...' tiin an lo tehkhin fo tawh thin a, chhungkaw inawp dan leh inrelbawl dan a fuh tawh loh chuan pawl, kohhran leh khawtlang, ram leh hnam thlengin kan tuar thin. Chhungkua atang hian inawp dan leh inrelbawl dan chi hrang hrang kan zir chhuak thin a, chhungkaw inawp dan leh inrelbawl dan fel tak hnuaiah chuan chhungkaw hlawhtlinna a awm thin a, chhungkua a hlawhtlin chuan khawtlang leh kohhran, ram leh hnamin a zar a zo thin a ni. A chhunga chengten pakhat leh pakhat dinhmun inzah thiam tawn a, hmangaih leh duhsak taka kan inenkawl phawt chuan chhungkaw ngel nghet kan din ang a, kan chhungkua chu engtik lai mahin a tlu chhe ngai lo vang. Chuti ni lova a chhunga chengten pakhat leh pakhat inzah tawn nachang kan hriat loh va, hmangaihna leh duhsakna kan tlakchham viau chuan chhungkuaah hri tha lo a lo lut ang a, chu chuan kan chhungkaw hlimna chu min lak sakin a tawpah min thendarh vek thei a ni. 

‘Chhungkua hi zirna sikul hmasa ber a ni…’ tiin an lo tehkhin bawk a. Hringnun zirlai bul intanna hmun hmasa ber chu chhungkua hi a ni a, a pawimawh em em a, miin chhungkua atanga a hringnun zirlai lak nachang a hriat loh chuan engtikah mah nun puitling a nei ngai lo vang. I bul tanna a fuh loh chuan i hringnun kha engtik lai mahin a fuh ngai tawh lo vang. Chuvangin chhungkua hi kan hringnun zirlai kan lak tanna hmun pawimawh hmasa ber a ni a, chhungkua atang hian hringnun zirlai kan la thin tur a ni. Chu chhungkua chu a chhunga chengten kan tivul thei a, ni tina tihvul zel tur pawh a ni. Chuti ni lova a chhunga chengten tihvul na chang kan hriat loh chuan kan chhungkaw hma lam hun tur chu thim tak a ni ringawt tawh mai ang.
"Mahni chhungkua enkawl hman lo khawpa sum umna hi retheihna hmahruai a ni." tiin B.Lalhriattira chuan a lo sawi ve bawk a (I Hun Leh I Nun, p-11). Miin a chhungkua aia thil dang a dah hmasak ni apiangah a chhungkua chuan tlakhniam lam a pan thin ang. Chhungkua aia thil dang ngaih pawimawh kan neih tam chinah chiah hian a ni chhungkaw kaltluang lai chu a petek thin a, a tawpah a keh chhe thin a ni. Chuvangin chhungkua hi a hmasa ber fo tur a ni a, a aia ngaih pawimawh a awm tur a ni lo. Chhungkua aia thil kan ngaih pawimawh phawt chuan chhungkuaah hlimna a lo tlahniam a, a tawpah chhungkaw kehdarh vekna thlengin a thleng thin a ni.
Chhungkua chu damdawi in angin an lo tehkhin bawk. Chhungkuaah chuan harsatna te, manganna te, lawmna te, hlimna te....etc. kan in share tawn vek thin a, kan intuarpuiin kan inlawmpui thin. Chhungkuaah tu ber emaw an hlim loh chuan chhungkaw hlimna a tichhe thei a, chutianga hlimlohna te chu a lo awm changin kan inhriatpuiin kan intanpui tawn thin a ni. Damdawi inah chuan natna chi tinreng enkawl an ni thin a, mimal tinte natna a in ang vek lo mai thei. Mahse natna khirhkhan ber vei pawhin damna a beiseina hmun chu damdawi in hi a ni tlat a ni. Chutiang natna khirhkhan tak vei anga harsatna lian tak kan tawn lai pawha min chhawk zangkhai tura kan beiseina hmun pawh chhungkua hi a ni a, chhungkuain a tih dan tha ber kan ngaihtuah thin a ni. Chhungkua hi beiseina leh rinna zawng zawng kan nghah ngamna hmun pawh a ni a, chu beiseina leh rinna chuan pakhat leh pakhat inkarah inpumkhatna leh inlaichinna tha a siam thin a ni. Chutianga hmun pawimawh tak a nih avang chuan a chhunga mimal tinten thlahdah lova kan vawn nun reng a pawimawh hle.
Chhungkuain a pek theih hlimna leh lawmna, beiseina te hi a chhunga chengte bawkin an siam thei a, chhungkaw member tinten mahni zawn theuhva rinawm taka kan lo thawh chiah khan chhungkaw hlawhtling tak kan lo siam ta thin a ni. Chhungkaw hlawhtlinna hi a chhunga cheng member tinte inpeknaah a hlawhtling thin a, mahni zawna thahnemngai taka tihnaah hian rah tha chhuahin a hlawhtling thin. I chhungkaw hmakhua tur chu nangmah ngeiin i rel thei a, nakin hnua i chhungkaw kal zel dan tur pawh nangmah ngeiin i rel fel dan azira hlawhtlinga hlawhchham thei a ni. Chhungkaw hlawhtlinna chu a chhunga cheng member tinten mahni zawna kan thawhhonaah a innghat a, mahni part theuhva kan thawh khan chhungkaw hlawhtlinna kan siam thin a ni.
"Khawvel hi engtianga awm nge a nih tih mai pawh ni lo, tun hnaiah leh nakina a awm zel tur enna khawl chu Chhungkua hi a ni." tiin Garner Murphy chuan a lo sawi a. Kan chenna leilung khawvel tana X'Ray tha ber mai chu Chhungkua hi a ni a tihtheih awm e. Chhungkua ber a tlakbal a, a tlakchhiat tawh tawh chuan a siamthat lehna leh a tihdam lehna a vang tawh khawp ang a, khawvel hian beiseina pakhat mah a nei tawh lo tluk a ni ang.
Chuvangin chhungkua atanga bul tan fo hi a lo fuh ber a, kan chhungkaw bul tanna hi a fuh em tih hi kan ngaihtuah nawn fo tur a ni. Chhungkuaah Pathian thuin bul kan tan ang a, kan chhungkua chu chair latu atan Lalpa Isua kan hmang thin tur a ni. Tichuan kan chhungkuaah Lalpan chair a lak phawt chuan chhungkaw hlim, chhungkaw nuam, chhungkaw ngel nget, chhungkaw entawntlak kan lo din zel dawn a ni. Kan bul tanna erawh a fuh fo a pawimawh hle ang. Lalpa khi kan bul tanna lo ni zel se la, hlimna te, lawmna te, malsawmna te, hmuingilna te chu pekin kan lo awm zel dawn a lo ni reng mai. Chhungkaw buai leh chingchivet tam lutukte nun hi han zirchiang ila, an bul tanna hmun a fuh loh vang a ni duh viau. Lalpa chu chair latuah an hmang lo va, chumai bakah khawvel takin chhungkaw bul an tan avangin chhungkaw buai leh hlimlo an siam thin a ni.
Kan chhungkua hi Lalpaah bul kan tan thin em? Lalpa luah chhungkua kan ni em? Lalpan a kaihhruai chhungkua kan ni em tih hi kan ngaihtuah nawn fo a tha hle mai. Kan bul tanna a fuh loh phawt chuan chengkawl che sual laileng an sawi ang maiin lui mawng lamah kan duh leh duh lohvin kan liam thla vawn vawn mai ang. Lalpa atang zel hian bul tan thin ila a lo fuh ber zel a, Lalpa atang bul kan tan zel phawt chuan englai mahin kan mualpho ngai lo vang. Kan bul tanna a fuh phawt chuan midangte tan malsawmna ni thei tura buatsaihin kan awm zel bawk dawn a ni.
Engpawh ti dawn ila, kan bul tanna a fuh loh phawt chuan kan hmalam hun kal lehzel tur pawh a fuh tak tak thei lo thin. Chhungkua pawh hi kan bul tanna a fuh loh phawt chuan kan hma bak thil tawn turah a kal fuh tak tak thei tawh ngai lo vang. Chuvangin Lalpa atang zel hian bul tan ila, a lo fuh ber a, a lo daih rei ber bawk. Chhungkua hi Krista tel lo pawhin miin an lo din fo thin. Kristian Chhungkua erawh hi chu Krista tel lovin a din theih hauh lo. Kristian Chhungkuaah chuan Kristan lalna a chang thin a, Lalpan lalna a channa hmun apiangah remna leh muanna, hlimna leh lawmna, inngaihtlawmna leh thuhnuairawlhna, zalenna….etc. te a lo awm thin a ni. Lalpan lalna a chanlohna chhungkuaah buaina te, innghirnghona te, insualna te, insawiselna te, inhauhna te, initsikna te, inthikna te….etc. te thil tha lo tam tak a inphum tel thin. Lalpan a luah chhungkua tluka hlimawm hi a awm chuang lo va, chu chu ringtuten kan hma lam hun kal lehzel tur atan pawh kan innghahna ber tur chu a ni.
Chhungkua kan bul tanna a fuh phawt chuan kohhran leh khawtlang, ram leh hnamah malsawmna thlentu kan lo ni zel dawn a ni. Vawiina kan chhungkaw bul tan a fuh phawt chuan naktuka kan tuchhuan lo awm zel tur te hnenah rah tha a chhuah ang a, mi dangte entawntlak chhungkua niin mi tam tak tan malsawmna kan lo ni zel tawh mai dawn a ni. Kan chhungkua bul tanna a fuh a, Lalpa nena bul kan tan phawt chuan englai mahin tihmualphovin kan awm ngai lo vang. Kan chhungkua hi Lalpa Isua Krista nena bul tan nge kan nih khawvel mit khap kara boral leh mai tur thil nen….tih hi ngaihtuah fo thin ang u. Khawvel thil chuan tun mitkhap kar pawh a daih dawn si lo va, Krista nena bul kan tan phawt chuan chatuan thleng pawhin amah nen kan cheng za tawh dawn a ni. Chhungkua kan bul tanna a fuh loh chuan eng emaw ni hlekah a chhunga cheng tu tute emaw mawhpuh tur kan zawng ang a, a chhan leh vang zawn chhuah tur awm lovin chhungkua kan buai nuaih mai ang. Chuvangin chhungkaw ngel nghet tak din thei turin kan bulna hi fuh hmasa phawt thin rawh se. Kan bul tanna hi Lalpa atang zel ni se la, engtik lai mahin kan tisual ngai lo vang.

No comments:

Post a Comment