Tuesday 18 December 2018


Kohhran leh Politics
C. Lalmuankima
Newcastle, United Kingdom

Kohhran leh politics hian inzawmna thuk tak a nei a, kan kalpui thiam dan azira hlawkpui thei leh hlawkpui lo thei a ni. Mihring kan nih chhung chuan a mala khawsa thei kan ni lo va, a huhova khawsa thin kan nih avangin hruaitu emaw hotu emaw kan neih a ngai a ni. Ramsa tak ngial pawh a huhova khawsain hotu/hruaitu an nei thin a, ran a zawka kan ngaihte mahin hotu/hruaitu an neih chuan mihringte chuan hotu/hruaitu kan neih a ngai a ni. Hotu/hruaitu kan neih chhan erawh kan hriat a tha hle ang, hotu/hruaitu kan neih chhan chu tuna kan dinhmun atanga dinhmun tha zawka min hruai thei tura kan rin avangin hotu/hruaitu kan nei thin. Kohhran leh ram inrelbawl danah pawh dinhmun ngaia ding reng lova hmasawnna rahbia kai chhoh zel kan duh avangin hotu/hruaitu kan in ruat/tlang ta thin a ni. Chu dinhmun chu a zahawm piah lamah a hau tak em avangin chu dinhmuna ding tur chuan mipuiin kan rilru zawng zawng kan nghat tel bawk thin.
Image result for church and politics in the bible
Photo: Google Image 

Kan thupuiah hian ‘Kohhran leh Politics’ tih a nih angin a hrilhfiahna tlem azawng han tarlang hmasa ila. Kohhran awmzia hrilhfiahna pakhatah chuan heti hian a inziak a, ‘‘Kohhran chu, Krista ringtute pawla indin, Pathian Thu-Thuthlung Hlui leh Thuthlung Thar, dik taka pawm a, dik taka zirtir; Lal Isua siam chhuah sakrament pahnih – Baptisma sakrament leh Lalpa zanriah, dik taka hmangtute hi an ni.’’ tiin (Fanai, 2016). Thuthlung Thar lama a lan dan chuan, kohhran chu Kristan Ama tan leh Amaha nghata a din a ni a, Mitthi Khawkulh kawngkharte pawhin an ngam loh tura a din a nih thu (Matt. 16:18) leh Amahah chuan thil engkim siam a nih thu leh engkim Ama ta tur a nih thu leh Ani chu kohhran lu a nih thu kan hmu a ni (Kol. 1:13-20). Kohhranho chu Krista taksa a nih thu leh engkim engkima tikhattu famkimna a nih thu Ephesi 1:22-23 hian a tarlang bawk a, chu kohhranho chu Krista thu tiam kaltlanga Pentecost ni atanga bul tan a nih thu kan hmu tel bawk a ni (Tirhkohte 2:1-ff).


Kohhran leh politics pawh a malkhaia dah hran theih a nih meuh lohna lai a awm ve bawk a, kan nitin hun hman dan leh kan thiltih hi politics huamchhung a ni vek tawh a, kohhran hmalakna chi hrang hrang pawh hi politics huamchhung ami a ni tel nghal tawh a ni. Mi tam tak chuan kohhran hming lak rik a nih veleha thlarau ruih tura ngaihna leh politics tih avanga khawvel ta viau anga ngaihna kan nei thin a, chu chuan ram leh hnam siamthatna kawngah duh angin hma min laktir theih loh phah thin. Kan thu sawi tum a fiah zel theih nan kohhran leh politics hi kan sawi kawp zel dawn a ni.

Politics tih thumal hi Zofaten kan hmelhriatna a la rei loh ngaihtuahin mahni pianpui tawng tluka kan thiam nal leh kan hman zing berte zing ami a ni awm e. Amaherawhchu chutianga hmang rim viau e ti lo chuan kan hman rim ngaihtuahin kan sawtpui mawh lutuk hian a chang chuan ngaihtuahna a tikal thui fo thin a ni. A tawngkam thumal lo chhuahna hi Greek tawng ‘politikos’ atanga lo kal a ni a, a tawng bulpui ‘politika’ awmzia chu ‘khawpui chhung relbawlna’ tih a ni (Satawm Khawtlang Thalai Golden Jubilee (1962-2012), p-48, 2012). Chuti a nih chuan khawpui chhung inrelbawlna zawng zawng hi politics hian a khaikhawm vek a tih theih a ni. Chuti chu khawpui chhungah chuan kohhran leh khawtlang pawh a tel vek avangin chumia inrelbawlnate chu politics huamchhungah a awm vek a tih theih awm e.

Rev. Vanlalzuata chuan, ‘Kan Kristianna hi a tluk chuan kan politics hi a tlu nghal ang, chuvangin politics lungphum chu kan Kristianna hi a ni’ tiin a lo sawi a (Abg 318, 2018). Kan politics innghahna hi kan sakhaw lungphumah a nih loh emaw kan sakhua nena inkalh taka kan kalpui a nih chuan thanlen lam aiin kan zuih ral telh telh mai ang. Mi thenkhatin politics hi thlirna zawn pakhat atang chauhva thlir kan ching a, politics tawpzia leh tenawmzia kan sawi nasa thin. Chutianga thlirtu tan chuan ‘Politics is a dirty game’ (Politics hi thil bawlhhlawlh a ni) tiin thenkhat chuan an lo koh hial a! Thlirna tlang dang atanga kan thlir erawh chuan politics hi mipui hamthatna ngaihtuaha mipuiin thlamuang taka an khawsak theihna zawnsak a nih avangin thianghlim takin a khelh theih bawk a ni. Mi tam tak chuan a chhunga han luhchilha han tihfai tum si lovin a pawn atangin a bawlhhlawhzia kan tlangaupui a, hei hian kan ram politics leh inrelbawl dan a tithanglian thei lo thin a ni. Kohhranah pawh siamthat ngai kan hria, mahse a chhunga luhchilha hma kan lak loh phawt chuan kan kohhran chhunga siamthat ngaite siam thatin a awm ngai lo vang.

Politics hi thianghlim takin a khelh theih a, kan khelh thiam dan azira hmasawnna min thlentu ni thei leh ni lo thei a ni. Politics kan thlirna mit pawh hi kan tihzau a pawimawh hle. Mi thenkhat chuan political party an din a, inthlannaa din chauh hi politics zia rang emaw kan ti a, kan tisual fo thin reng a ni. Politics zia rang chu mipuiin a huhova kan nitin thiltihah hian a awm a, mipuiin kan nitin thiltihah khan a tha lama kan kalpui phawt chuan ram hmasawn nan politics ropui tak kan khel tihna a ni. Chuvangin inthlannaa din chauh hi politics a ni lo va, hemi piah lamah hian mipuiin kan ram tana theih tawp kan chhuah hi politics lungphum chu a ni zawk a ni. Politics awmzia hrilhfiahin kan ram hruaitu Gen Aung San-a chuan, ‘politics chu lal leh hruaitu thlan chauh hi a ni lo va, mitin hian kan tih tur leh kan hmabak tha taka kan hlen hi politics ropui ber a ni zawk’ tiin a lo sawi a. Mitin te hian kan tih tur leh hmabak tha tak kan hlen chhuah hian politics ropui tak kan lo thawk a ni reng mai a, zirlai chuan a zirlaiah tha taka a pass chhuah kha politics ropui tak a thawk a ni. Chutiang zelin lei let pa chuan a thlairah/thlaihnah hlawk tak leh tha taka a thar chhuah khan politics ropui tak a thawk bawk a. Chu aia kan sawr zim leh deuh dawn chuan, kohhranah pawh hian mahni department tina kan nihna/chanvo neih theuhvah rinawm taka kan thawha kan hlen chhuah hian kohhran chhungah politics ropui tak kan lo thawk reng tihna a ni. Kohhran chhunga kan thawh avang hian politics nena inhlat viau turah kan inngai palh ang tih hi a hlauhawm a, kan nihna theuhva kan chanvo zo taka kan hlen tluka politics hna ropui kan thawh a awm chuang lo.

Politics han tih hian kan rilru hian sawrkar inawpna lam hi a tinzawn sa ngur mai a, kawng tam takah chuan a dik nalai tam tak a awm thei awm e. Politics hming lam rik apiangin tihluihna awm miah lovin ram hruaitute hming leh an hmel chu mitthlaah a rawn lang sa nghal tlat pek a, heimi avang pawh hian politics chu inawpna lam thilah thuk taka a inkaihhnawih thu kan hmu thei maiin a rinawm. Politics chuan mi tupawh a huap vek a, chutiang bawkin kohhran pawhin a chhunga chengte min huap vek bawk. Politics-ah hian inhnamhnawih loh tum mah ila, kan nitin khawsakzia leh hnathawh te kha politics huamchhunga mi a ni tlat mai a, politics pawnah a awm theih loh. Kan thil tih azirin kan inhnamhnawih thukin kan inhnmhnawih thuk lo mai a ni zawk.

Kohhran leh sawrkar inkar hi a khalhkal dan tawk kan thiam loh chuan pakhat leh pakhat inhmu remlo thei dinhmunah a ding thei a ni. Sawrkar hi kohhran kalphung leh tihdan leh thlarau lam thila a inrawlhin kohhranah tihduhdahna a lo chhuak thuai thin a, kohhran pawh hian sawrkar politics rorelna a thunun a, a duh dan dana a chawh danglam theih tawh chuan kohhranah kalsualna a lo thleng thuai thin (Achunga, 2014). Chuvangin kan Kristianna nena inmilin kan politics pawh hi kan khel thiam tur a ni. A laiah hian Isua kan dah tlat chuan kan ram leh hnam hian hma a sawn zel ang. Chuti ni lova kan sakhuanaah pawh kan rinawm loh chuan kan politics khelh mek hian min la ei chhe dawn tihna a ni.

Ram leh hnam siamtha tur hian kohhran tluka tha a awm chuang lo. Kohhran chanchin hmasa han thlir ila, kohhranin ram leh hnam a siamthat nasatzia sawi tur tam tak a awm teuh mai. Chung zingah chuan Geneva khawpui chanchin hi i han zep tel teh ang. Geneva khawpui tawp tak mai, zu leh nawhchizawrhna hmunpui siam tha turin John Calvin-aten kohhran leh sawrkar tangkawpa hma an han lak tak tak khan vawiin thlengin khawvela khawpui nuam leh ralmuanga sawi a la ni zel a nih hi maw. Chuvangin kohhran leh sawrkar (politics) chu a inkawp tlat tur a ni a, sawrkarin dan kenkawh lamah thuneihna a nei tlat ang a, kohhran erawh chuan chatuan nunna a pe thung.

Vawiina kan ram leh hnam sual laka tlu chhe mek tungding leh tur hian kohhranho tluka rintlak leh hmanraw tha kan nei chuang lo. Kohhran hian a tih tur dik tak a tiha a hmalak tur dik taka hma a lak phawt chuan sawrkar inrelbawl dan thlengin rah tha a chhuah ang a, kohhran atang bul kan tan that phawt chuan ram leh hnam thlengin a rah tha seng tur kan hmu zel tawh mai dawn a ni. Chuti ni lova kohhran atanga bul kan tan that loh phawt chuan ram leh hnamah a rah tha seng tur kan nei thei ngai lo vang. Hemi zawnah pawh hian kohhran leh politics/sawrkar kan kalrem thiampui phawt chuan kan ram leh hnamah hmasawnna ropui tak kan hmu chho zel mai dawn tihna a ni.


References
Abg 318 (2018). Rev Vanlalzuata Sermon Isua chhinchhiahna put 3. [Online]. Available at: < https://www.youtube.com/watch?v=XgVpUtIHXAg > [Accessed: 21 September 2018].
Achunga (2014). Kohhran leh Politics (Separation of Church and State). (Blog) Kohhran leh politics [Separation of Church and State]. Available at: <http://achunga.blogspot.com/2014/03/kohhran-leh-politics-separation-of.html > [Accessed: 21 September 2018].
Fanai, P.K. (2016). Kohhran Nihna leh Awmzia. (Blog). Available at: <https://pekanovakfanai.blogspot.com/2016/08/kohhran-nihna-leh-awmzia.html> [Accessed: 30 September 2018].
Satawm Khawtlang Thalai Golden Jubilee (1962-2012). S.K.T. Golden Jubilee Committee. Satawm Veng – Tahan.



No comments:

Post a Comment