Zo Vapual

Ka pa hnathawh kawr kha

C.Lalmuankima

Newcastle, United Kingdom

"Ka pa hnung ka lo zui thin kha vawiin thlengin ka la inchhir ngai lo."
Ka pa hnungzuia a insaknaah kan lo zui ve hnu hnu thin kha vawiin thlengin ka la inchhir lo va, inchhir a hnekin thil tam tak zir chhuah ka nei zawk a ni. Tahan leh a chhehvel mai piahah chhim lamah Sekan, Sadaw, Cicai leh Myaungsung, hmar lamah Tuingo piah Tuithim thlengin Biak in leh in sain ka pa hnung ka zui ve thin a, rawlthar zahzum hunlai a ni a, sikul kalpui leh thiante han hmuh chang hian a chang chuan hnathawh kawr bal tawk haa lianga kan van kan van thin te chu ka zak ve lek lek thin a. Mahse, kha kha vawiin thlenga nun puitlinna min siamsaktu pawimawh tak a lo ni tih hi min hriatchhuahtir a, pate hnungzui a, pate hna theihtawp chhuaha kan lo thawhpui ve thinna kha kei ka tan chuan ka nunkawnga kut thiam nei ve thei tura min zirtirtu tha berah ka ngai tlat a ni.

Photo: Google Image

Pate tawngkam khatah hian an fate hma lam hun tur hi thui tak a innghat a, a hlu hle a ni. Chu chu Mizote pawh hian kan hrechiang hle a ni ang, fate kan zilh chung pawha kan thu an zawm loh tawpkhawkah, 'Ka tawngkam khata chhe vek thei i nih kha aw....' tiin kan vau va, kan tawngkhata kan fate chhe vek thei an nih thu hi kan hre hlar mai a, kan tawngkam khat avanga kan faten malsawmna an dawn phah thei lam erawh kan ngaihtuah leh ngai si lo va, inenfiah tur chu kan ngah hle a ni.

Upa dan takin Kan naupan laiin han ti ve khanglang ila, hna hram tak kan la thawh theih hmain ka pa hnathawk bang, a hnathawh kawr ka nuin balbawma a dah hi ka u nen kan hnim thin a, naupang harhvang ve tak ni ve na na na chu le ka u nen kan hnim thin a, rim tui kan ti thei hle. 

Kan unauvin kan tet te atangin ka pa hnung hi kan zui nasa em em a, thal sikul chawlh a lo thlen tawh hi chuan ka pa hnung zuiin in sain kan inhlawh ve chawt thin a; thal nipui chhungin sikul kaina tur daih kan inhlawh chhuak ve thin a ni. A changin sikul chawlh ni apiangin kan inhlawh ve thin bawk. Kha khan hringnun hmasawnna kawng tinrengah mi puitling ni turin min lo chher hriam a ni tih hi tun hnuah hian ka hre chhuak dawn chauh a ni. Ka pa hnung kan zui thinna khan kawng engkimah hringnun hmasawnna kawng zawh turin min lo chher hriam a, pawisa tam takin a lei zawh theih loh nunkawng puitling min lo zirtir a ni tih han hmuh chhuah meuh chuan pa te hnungzui man to zia kan hmu chhuak uar uar mai a ni. Ka pa hnung ka lo zui thin kha vawiin thlengin ka la inchhir hauh lo, inchhir a hnekin a man tamzia ka hmu chhuak telh telh zawk. Thalai zawk nih chuan a changin pa te nena rilru inhmuh vak loh chang te awm ve bawk thin mah sela tawnhriat lo ngah tawh zawk na na na chuan thil awmzia min hrilhfiah leh thin kha ka tan chuan a hlu ka ti lo thei lo.

Ka pa hian chhungkaw mawhphurh hna hi a hlen zovin pa dinhmun hi a luah zo hlein ka hria. Kut tling lova sum lak te phei chu a duh lovin a haw em em thin a, dawt var han sawia neih ve hluai theihna ang chi thil remchang tak te pawh a tawng ve tawh thin a, mahse khatiang thila hausak hluai ai chuan kut thianghlim tak hmanga nitin ei chawp thawhchhuaha nupui fanaute chawm kha a ngai sang zawk a, kut tlinglova lak luh hi a dodal hle a ni. Naupan lai chanchin hi han sawi ve leh ta thin ila; Tum khat Sunday School inkhawm kan bang biak in atanga ka kal chhuak kawt thler hnih vel ka pelh hnuin mi pawisa thlauh Ks. 10 hi ka chhar hlauh mai a, ka lawm teh reng nen: ka nu leh pate chuan ka chharna hmun min zawt a, ka chharna hmuna dah leh turin min ti a; a hrilhhaithlakin ka ui khawp mai. Kha thil kha tun hnua ka ngaihtuah let leh hian rinawm tura min zirtirna thu pawimawh tak a lo keng tel reng a ni tih hi ka hmu chhuak ta a; a hunlai chuan kha cheng sawm khan thil tam tak a lei thei ngei ang a, naupang tan chuan pum puarna tham khawp ei leh in te pawh a lei thei ngei ang, mahse pawisa hlutna hmanga a hlutna chhut theih loh mihringa rinawmna zawk kha a hlu fe zawk a, chu chuan tun dinhmun hi min hruai thleng ta a ni. Khatih hunlai kha ka nu leh pate khan min lo khap lo se la chuan, thawnthu pakhata kan chhiar fo thin naupang thil chhar thei tak chanchin ang kha kan ni ang a, kawt laia thil chhar mai kha duh tawk lovin thilruk thlengin kan ching ang a, a tawpah kha thil tha lo tak khan rinawmlohnaah min hnuk lutin ka hringnun hi tualthahna leh rukruknain a khat ve tawh ngei ang. Nu leh pate lak atang hian zir tur hi kan va ngah tak em! Nu leh pate lak atang hian zir tur kan ngahzia hi hrethiam thin ila chuan nupui pasal neiha chhungkaw din hunah pawh kan buai viauvin a rinawm loh a ni.

Pate zahawmna, hlutna leh pawimawhna hre thiam apiangte hi mifing tia koh an lo ni ta mai a. Pate hlutna, pawimawhna leh zahawmna emaw nu leh pate hlutna, pawimawhna leh zahawmna emaw hre thiamlo fate tluka mi khawngaihthlak hi an awm chuang awm lo ve.

Pate zahawmna han sawi takah chuan, nu ropui leh thiltithei tak; chhungkaw ei zawngtu ber pawh ni se.....hausa leh khawvel thilah chuan changtlung taka chhungkua siam thei nu ropui pawh ni rawh se, chutiang in chhungkhur ropui takah pawh chuan inkhung lut thei mah ila, kil khata pa dinhmun luah tur an awm tlat loh chuan kan en dan a dang tlat zel a nia. (Hmeithai chhungkua kan en dan hi a dang hle mai a....hetiang atang ringawt pawh hian pate dinhmun hlutzia leh zahawmzia a lang thei mai awm e....)

Tawng mawi lo ni suh se la, chhungkuain pate kan thlamuanpui zia sawifiahna atan nu pakhat chuan he ti hian a sawi a, “Pate zu rui bawi bawia kil khata an lo thle vel ringawt pawh hi chhungkaw tan chuan a thlamuanthlak tho tho a ni….” a lo ti hial a ni. (Pate zu in mi sawichhiatna leh ngaihsanna lam ni lovin chhungkuain pate kan thlamuanpuizia a tilang chiang hlein ka hria.)

Pate hi chhungkaw khaidingtu leh thuneihna kengkawhtu an ni. Chhungkaw thuneihna kengkawhtu tih avanga a tul lo leh a ni lo thleng thlenga chhungkaw tana phurrit siam khawpa thuneihna kan lek lam a nih chuan kan thuneihna hman dan a dik tawk lo a ni ngei ang. Thuneihna hman diklohna hian chhungkuaah chhiatna na sa tak a thlen thei a, intih lal lutuk te hi tunlai chhanah chuan kan kalsan hle tawh a ni. (Entirna pakhat han tarlang leh ila: Hmanlai pipute nunphungah kha chuan chhungkaw pa ber hian thu an nei em em mai a, chhungkaw pa ber chu tapchhakah vaibel petin a thu suah mai a, chhungkaw nu berin in chhung sekrek pawimawh thil tiin buai hle mah sela, a bula vawk chaw chhum liam zawih zawih chu en liam mai maiin ‘Nu-i, i vawk chaw chhum a liam…’ an la ti talh a ni. A bula thu reng chung khan a nupui kha a phut talh a, a chhin te han hawnga han chawh ve awm tak….)

Pate hniak hnung chu tawk fang kan zui thei a, anmahni tluk tur khawp erawh chuan kan ti thei lo a ni. Pate hi tluk an har hle a, tluk tur chuan kan fate atangin keimahni aia fing leh fel, lehkhathiam leh thiltithei kan chher chhuah ve phawt a ngai ang. Chutianga kan chherchhuak chung pawhin pate tluk tur khawpin an hniak hnung kan la zui pha lo hle a ni.

Pa pakhat (a hming ka sawi lang lo mai ang…..) chu a fapa graduate chungchangah lawmpuina leh zawhna an siam a. "Ka pu, fapa chhuanawm tak leh hlawhtling tak i nei hi kan lawmpui a che. He i fapa hlawhtlinna hian a khum ta der che a nih hi...?" tiin an han sawi a. A chhanna erawh chu hetiang hi a ni, "Teuh lo mai, he ka fapa hian a pa hi a khum lo hrim hrim, he a pa lehkha thiam lovin hei leh chen thleng tura a chawm puitling thei hi in hmu lo em ni? A pa khum tur chuan he ka fapaa fapain B.A ni lo M.A a zirtir thlen hunah chiah a pa hi a rawn khum ta in ti thei ang....." tiin a chhang a, a chhanna hian finna thuruk ropui tak a pai a ni. Pate hi engti kawng zawng pawhin khum an har thin a ni.

Zofate zingah nu leh pate hlutna leh zahawmna hre thiam lo fate kan awm leh thin hian lung a tichhe hle mai. Mahni hringtu nu leh pate zah zo lo khawpa sualin a neih fate hian nu leh pate mittui hi vawi engzat tak titla tawh ang maw? Kan nu leh pate hi kan lei pathian an nih angin an thu thua awm tur kan nih laiin an rilru awm tinuamlo/tihrehawm zawnga an faten kan kalh fo mai te hi kan Malsawm dawn tur keimahni leh keimahni kan inkhar hnan mek zel tihna a ni. Pathian malsawmna tam tak dawn i duh a nih chuan i nu leh pate thu kha awih hle mai la, malsawmna tam tak i dawng ang. Kan nu leh pate hian kan tana thatna tur ni lo thil sual chu min duhsak hauh lo vang.

Pa dinhmun hi a pawimawh hle mai a, chhungkaw zahawmna vawngtu a nih mai bakah chhungkaw rohlu phuarkhawmtu niin a thiltihtheihna te, a thahnemngaihna leh hmangaihnaa nghet taka a chhungte huikhawmtu tur a ni bawk a ni. Hmangaihna leh thahnemngaihna nena chhungkua a phuarkhawm phawt chuan kha chhungkua khan kehdarh ni a nei ngai lo vang. Chu dinhmun luah zo tur chuan pate hian mahni mawhphurhna kan hriat a pawimawh hle bawk.
An sawi fo thin angin, ‘Pa nih chu a awl a, patling nih erawh a har a ni’ tih hi a taka kan dai chilh hunah chuan chawplehchilhin keimahniah patling zia a rawn lang nghal mai dawn a ni. Pate hlutna, pawimawhna leh zahawmna kan vawn thiamloh phawt chuan kan bula chengte tan khakna zung thlentu kan ni thei a, chuti ni lova mahni dinhmun pawimawhzia hrethiama mahni mawhphurhna hlen ngamtu kan nih erawh chuan kan chenpuite tan malsawmna kan lo ni ang a, chhungkaw nuam tak kan siam thei dawn a ni.

Ka pa hnathawh kawr thlan tuiin a bual huh hup leh a tet bel phui tup mai kha a nupui fanaute hrawk hrui chawmtu ber a nih avangin kei ka tan chuan vawiin thlengin a la rim tui ber zel a, thil rim tui dang zawng zawng ai pawhin a la rim tui ber zel dawn a ni. Kut thiam thil min zirtir mai piah lama Hringnun zirlai min zirtirna phei hi chu a rim tui ka ti lehzual a, ka damchhung pawha ka theihnghilh tawh ngai loh tur zirlai pawimawh tak a ni ka ti lo thei lo. Mi pate angin lehkha thiam sang leh sawrkar hna lian thawk a ni hauh lo, mahse ka nu nena theih tawp chhuaha an fate tana an thawhrimna, an fate zirna leh thiamnaa rual awt bik lova min siam leh a hminga an fate panga graduate-tir ve thei tura an thawhrimna hi a ropui ka ti a, an ngaihsanawm hlein ka hria. (Heti hian ka ngaihtuah, fa panga nei ve ila, ka pa ang hian chhungkua hi ka enkawl puitling thei ang em…. tih hi vawiin thlenga keimah leh keimah ka inzawhna lian tak a la ni reng a ni.)

Mahni pa te fak chiama a ni lo thleng thlenga ka pa fak hi ka sawi tum a ni lo va, ka ti ngai bawk lo vang a; ka pa lak atanga thil tam tak zir chhuak ve nia ka inhriat avang zawkin kawng thenkhatah a chanchin ka ziak tel mai zawk a ni. Ka pa min fuihna thu pakhat ka duh em em a awm. ‘Engpawh tiin khawi hmunah pawh awm mah ula, LALPA leh kohhran hi bel tlat zel ang che u. Keini mi retheiten kan mawina awmchhun chu LALPA leh a kohhran belh tlat hi a ni.’ a tih hi a ni. Kohhran leh khawtlanga tlangnel taka awm thei tura min siamtu leh min fuihtu chu ka pa hi a ni. Kohhran leh khawtlang thiltih a ngai pawimawh thei em em mai a, mahni hna thulh thak khawp pawhin zu han thawk thei a….! A unaute leh thenawm khawveng te leh thiantha te pawhin ‘a’ an tih hlawh khawpa kohhran leh khawtlang thiltih ngai pawimawhtu a nihna kha ngaihsanawm ka ti a, a chang chuan ka pa hniak hnung kan zui pha lo lutuk erawh rilru a hrehawm duh hle. Kohhran leh khawtlang thiltih ngaina tura min zirtirna khan khawi lo ilo han kal pawhin tlangnel tak leh inrintawkna lian tak min neihtir a, mipui hmaa han din ve thut chang pawhin kan zam chhe viau bik tawh lo a ni. He thil ka pa lak atanga thil zir chhuah ka neih tluka ropui hi ka hre chuang lo. Hengte hi ka pa lak atanga ka zir chhuah thil rim tui ber ber te an ni a, a hnathawh kawrin a ken tel pawimawh ber ber te zing ami a ni ka ti lo thei lo.

Khawvel zirna leh thiamna chu zir chhuak teuh mah ila, anmahniin an ropui satliah a ni ringawt. Ka pain min zirtir Hringnun Zirlai zawk hi kei chuan ka ngai ropui zawk fo vang, sum leh pai tam takin a lei theih miah loh hringnun zirlai ka pa hnen atanga ka zir thei hi a man a va to tak em! Khawvel zirna sang zawk University leh College ropui tak tak te pawhin an hlan theih loh ‘Hringnun Zirlai’ ka pa hnen atanga ka zir thei hi a hlu ka tiin a man a tam ka ti a, ka roh hle bawk a, ka tu leh fate te thleng pawha ka hnutchhiah leh hlanchhawn duh ber chu ‘Hringnun Zirlai’ pawimawhna hi a ni. Kei ka tan chuan ka pa hnathawh kawr kha vawiin thlengin a la rim tui ber zel a, thil rimtui ber te ai pawhin a la rimtui ber zel a ni.